E como lles habemos agradecer a “Leilía” que nos devolvan o canto, tantos anos abandonado no escuro? Arrombado coma cousa vella sen valor e resultou ser dun metal estimado.
Metal extraño, aleación segreda e valiosa. O canto amásase de terra e auga de mar, de leña, suor, esterco, pedra, musgo e cinzas dunha vella parrandeira. E coce na cerna da terra alá nunha cova fonda e cando sae dese forno agachado é duro como titanio.
Mais o segredo do canto non é a mestura, que é a man que amasa. A man pesada que pelexa coa terra é a que gaña a levidade do aire, non hai para repenicar man máis veloz que esa man lenta e grave. Esa man liga as partes, amasa e deita os graos dun sal escuro. Un sal escuro que está feito de memoria e sentimento.
É un sal imposíbel de fabricar, é a sal dos meigallos de namorar, o da suor dos traballos e das bágoas de rir e das de chorar polos que están lonxe. Ese sal nin se crea nin se destrúe, transmítese. Pásase de nais a fillas, só quen aprende na cercanía das mulleres o saber segredo ten ese sal que fai o canto sabedeiro. E as mozas de “Leilía” téñeno, abofé, porque saben de quen son e aprenderon as voces segredas.
Elas demostran como cantan as mulleres, erguen orgullosas o canto, ese sentimento, como unha bandeira. Un sentimento cariñoso, lercho, rabudo, namorado, pillabán. Non é un amaneiramento empanicado, que é voz poderosa que ven de alá do lonxe, da fonte dos tempos. Unha voz tan forte que nos redime das nosas vidas insubstanciais, voz antiga. Porque a máis antigo está a ser o máis moderno, o máis remoto fecunda o noso presente.
Esta voz ancestral ten existencia tan física que impón a súa presenza, é inevitábel que o mundo coñeza este canto, é unha presenza asoballante de máis. Non poderá ser usado de indiferente música de fondo, é maxia escura, obríganos a dobregarnos emocionados ou alegres. Oír este canto é máis que un distraer, unha experiencia.
Se no anterior traballo “Leilía” amosou como cantan as mulleres de vez, neste novo amosan como canta a muller moza. Sen perder emoción e dramatismo hai unha maior levidade, axudadas dos arranxos musicais gañan unha lixeireza que semella que o canto nacido na eira quere ser de salón elegante. Mais non hai señorita que chegue tan alto e tan fondo cantando como cantan estas mulleres mozas. ¿Cómo lles habemos pagar que nos deran este canto irresistíbel? Non é cantar, que é sentimento. Sentimento poderoso que repenica no pandeiro e ouvea como loba ferida.
